OSMAN NURİ POYRAZOĞLU

1- 

OSMAN BOLULU’NUN ÖYKÜLERİ ÜZERİNE

OSMAN NURİ POYRAZOĞLU
Damar: 132.s. Mart 2002

Bugüne değin değişik türlerde (şiir, öykü, anı, masal, deneme, inceleme) bir düzineyi aşkın kitap yazmış Osman Bolulu’nun öykücülüğü üzerine yazmak istiyorum. Değerlendirmelerimi, Bolulu’nunYağmur Sonrası (Güldikeni Yayınları/ Ankara/1998/78 sayfa) adlı 12 öyküden oluşan yapıtına dayandırarak yapacağım.

Çok bilinen bir gerçektir ki öykü de öteki türler gibi toplumsal bir gelişme ve değişmelere koşut olarak gelişim ve değişim gösterir; ama öykünün özü değişmez. Çünkü öykücü; yine “olmuş ya da olması mümkün olayları” anlatır. “İnsan yaşamından gerçeğe uygun kesitler (olaylar, durumlar) sunma”yı sürdürür. Bunu yaparken yine “gözlem ya da kurgu “ yoluna başvurur; yine belli ölçülerde “yere, zamana” bağlı kalır, yine “kişi ve karakter”ler üzerinde durur.

İçinizden kimileriniz; “Anladık, bunlar bilmediğimiz şeyler değil, sözü uzatma.” diyorsunuz belki de. Bildiklerinizi yinelemek için değil; Bolulu’nun öykülerindeki kimi özelliklere yollama yapmak için yazdım bunları. Kendisinin bir konuşmasında belirttiği gibi Bolulu’nun öyküleri; “...Alışılmış öykü tekniğinden, alışılmış öykü anlatımından, serimi, düğümü, ana düşünceli sonuçları bulunan, çarpıcı söyleyişten biraz olsun uzaklaşmak çabasıyla” yazılmış öykülerdir. Evet, böylece Bolulu’nun öykülerindeki bir ana özelliği kendi anlatımıyla sergilemiş olduk.

Bu saptamadan sonra Bolulu’nun anlatım yönteminden söz etmek istiyorum şimdi de. Bilirsiniz; öykücü (anlatıcı), isterse ‘birinci kişili’, isterse ‘üçüncü kişili’ anlatımı seçer. Siz de ayrımına varmışsınızdır ki roman ve öykülerde en çok başvurulan anlatım yolu, Aziz Nesin ustanın, ‘Tanrı romancı biçimi’ dediği, ‘üçüncü kişili’ anlatımdır. Bolulu ise öykülerinde, bu yöntemlerden farklı olarak çok az kullanılan başka bir yöntemi, ‘ikinci kişili’ anlatım yöntemini kullanmaktadır. Bu söylediğimizi hem örnekleyelim, hem de ilk alıntımızı yapmış olalım:
“Bir dağ köyünden getirdiğin eziklikle sırılsıklam, parasız yatılı okuldasın; insan olabilmenin tutacını yakalayabilmenin gönencini yaşayamıyorsun, o vuruk dalların hâlâ eğgin. Okul giysi vermemiş henüz; ayağı çarıklı, dizleri dirsekleri yamalı köylülüğünle gömülmüşsün sınıfın gerilerine. Hani, şu 'Ben gurbette değilim, gurbet benim içimde. ’ diye bir manzume var ya, işte o işleniyor Türkçe dersinde. ” (Bu Ellerin Kimin, s. 7)

Bolulu’nun öykülerinde görülen bir başka özellik de öykülerin ‘özyaşamöyküsel’ boyutlar içermesidir. Bu özelliği yukarıdaki parçada görebiliyoruz. Aynı özelliği gösteren başka bir örnek daha vermek isterim:
“Yatılı devlet okullarında, belli ölçülerde giyim kuşama zorlandığımdan mı nedir, hoşlanmam öyle çıtkırıldım, düzenli giyinmekten. Kim bilir, altı üstüne uygun giyinme olanağını çocukluğumda hiç yakalayamamış olmaya karşı bilinçaltı bir tepkidir bu tutumum” (Zulamdaki Kadın, s. 46.)

Ayrımına vardınız mı bilmem; Bolulu’nun özgeçmişiyle ilgili anlattıkları daha çok çocukluk ve öğrencilik yıllarına ilişkindir. Bunu yaparken kimi kez bir biçimine getirip yakın tarihimize yollamalar da yapıyor. İşte örnek:
“Dumanı sönmemiş Seferberlik türkülerine ulusal marşların ağız doldura doldura eklendiği günlermiş, kültür gömümüzde kalanların sağlıklılarını diriltip bin yıllık Doğu kuşatmasının çapaklarını silerek Batı’yı potamıza koymak istediğimiz yıllardan biriymiş 1929. O yılın Ağustosunda, Boğalı Dağlarının eteğindeki bir tütün tarlasında düşmüşsün toprağa. Tütün tarlada yeşildir. Yeşilde umut vardır da, tütün yeşili acıdır. Senin umutlarına ağan acılık tütün yeşilinden mil" (Sen kimsin?, s.20.)

Bolulu, kimi öykülerinde kendini anlatırken denemesel özler de içeren, bir tür özeleştiri yapmaktadır. Şu iki örnekte olduğu gibi:
“Okumak derine yapışmış, damarlarına işlemiştir, dostluğunuz perçinli. Yüzyıllar öncesinin düşünürleriyle akrabalık kurarsın. Kavgasız, deneyimlerini aktarırlar sana. Beynini donatırlar. İçinin bezekleri oradan. Senin iç mimarın onlar. Onlarla beyninin kollarına mamur, yeniden doğurursun kendini, kitapların gözesinden kaynaklanan güzellik ırmaklaşarak senden öğrencilerine yürür. Kitaplar içinden yontmuştur seni. İnsanlığın, başkalarını da yaşamak, duyumsamak olduğunu, daha bir kavramışsındır, bilincin saydamlaşmıştır. Değil öç almak, yanlışa düşen düşmanına bile acır olmuşsundur; geç canlıları, ağaç, ot, dağ taş dostundur, sevgidir dinin. “ (Sen Kimsin?, s.26.)

“Ülke kıtlık içinde, ekmek karneyle. Devletin okulu, ekmek bulamamış, sabah kahvaltısında haşlanmış patates veriyor, zeytininizin yanına. Harçlığıyla beslenme eksikliğini tamamlayanlar var. Sense gelen az buçuğu kitaba yatırıyorsun. Kitaplardan edindiklerinle öğretmenlerinin alkışını alıyorsun.” (Ölüyü Dövmek, Dünyayı Öldürmek, s. 40.)

Bolulu, öykülerinde salt kendini değil; tanıdığı olumlu ya da olumsuz kişileri de anlatır, kendine özgü kıvrak, yer yer şiirli, yer yer dobra anlatımla. Onlardan da örnekler vermek isterim.

Olumlu bir örnek: “İnsanı katıksız sevdinse, doğayı ana kaynak saydınsa, yurdunun acılarıyla kökeninin bilincinde billurlaştırdıysan, dalların evrene dönükse; Sabahat Öğretmenin elleriyle örülmüştür bu dünya." (Bu Eller Kimin?, s.23)

Sırada olumsuz örnek var:

“Konmadığı dal, inmediği alan yoktur Hüsmen’in. Bir gün arıcılığa ilişkin bir sürü kitapla dalar sınıfa, ertesi gün Marksist kitaplarla doludur koltuğu. Bakarsın tarikatçıların ardına düşmüştür, ayinde yakalanır, mahkemededir. Altını karıştırırsanız; herkes ayinde iken, o tarikat kadınlarını başka bir odaya çekmiş; birine saz çaldırıyor, ötekisini oynatıyor. (…) Okul kooperatifinin parasını iç eder, hesap sorulduğunda, yasaların açığını kullanarak sıyrılır işin içinden". (Eskimeyen Öpücük, s. 14)

Şimdi de Bolulu’nun öykülerine yansıyan gözlem gücünü, ona bağlı olarak yorumlarını örneklemek üzere Ankara’daki ‘trafikten arınmış’ biracılarıyla ünlü Sakarya Caddesi’yle ilgili deneme tadındaki bir alıntı sunmak istiyorum:
“Sakarya Caddesi hüzündür, burukluktur, kendine varamamışlığın kısıtlanmış adıdır. 22 gün 22 gece kanlı boğuşmayla kendisinden kat kat üstün saldırgana karşı kazanılan utkunun tadını, enine boyuna yaşayamazsın, caddenin adıyla serüvenindeki çelişkiyi düşündükçe. Niçin bu ulusal utku, ezikliğe dönüşür sende! Ananın yavuklusuna ördüğü nakışlı çorapları orduya yollayışından yola çıkar; orada yiten yüz binlerce gencin acısına varırsın. Kurtuluş Savaşında yitenlere yakılan ağıtların ezgisidir içinde yankılanan, orada şehit düşen iki amcanla birlikte. ” (En Güzel Enayi, s. 70)
Aynı caddeyi, şiir tadında kişileştirerek, ince bir eleştiriyle nasıl öyküye döktüğünü de görelim:”Beton suratlı Sakarya Caddesi, maganda kabadayılığında; meyhaneleri, el değiştiren işyerlerini çekmiş kucağına şimdi. Yasadışı at yarışlarını seyrediyor; at yarışlarından umarsızlığını içkiyle susturmaya çalışanların dolaşık adımlarını yiyor, eğitim ticarethanelerinden boşanan kızları, oğlanları, gurbetçi kuşlar gibi, kaldırımlarına sıralıyor. Kitapçılara yüz verdiği yok, onları han katlarına sıkıştırmış." (En Güzel Enayi, s. 70)

Bolulu’nun öykülerindeki kendine özgü (özgün) benzetmelerinden, betimlemelerinden de söz etmeliyim. Onun bu yönünü göstermek üzere öykülerinden derlediğim birkaç örnek sunacağım:
“ırkçı kabarma”, "kara somun mutluluk”, “beni yeniyetmeliğin kanıyla devinen bir ufaklık... ”, kıpır kıpır sevecenlik bohçası", “o vuruk dalların hâlâ eğgin”, “o Ayten ki sınıfı dolduran kocaman bir ceviz ağacı”, “dudu dilli, yapısı gelişkin, erkekliğe sürekli anons yapan kadınlık çağlayanı haspa”, “Yeşilırmak’ın yayıldığı, çevresinde çalı çeper ürettiği bük bürük bir birine örülmüş....”, “kan fışkırdı, yüzü bayraklaştı.”

 Osman Bolulu’nun şiir kitaplarından birini tanıtırken, çeşitli eleştirmenlerin değerlendirmelerinden bazı alıntılar yapmıştım. Onlardan birkaçı şöyleydi: “Osman Bolulu, insanın özünü, toplumun özlemlerini dile getirmektedir. (…)Bilenmiş bir dil, insanı var olanın ötesine taşıyan, fakat yaşamdan ayağı kesilmemiş bir kanatlanma.”

Denemelerini tanıtırken de bu sonuca varmıştım: "Çarpan, sarsan düşünce çevrenizi açan, duygularınızı tartmanıza olanak veren yazılardır bunlar. Bu yazıları okurken bir yandan bilinçlenecek, bir yandan da Türkçe tadına varacaksınız.”

Bir yerde okumuştum; insanın işi (mesleği) kişiliğine, kişiliği de yazdıklarına yansırmış. Ne ölçüde doğrudur, bilmiyorum; tartışmaya açık bir yargıdır bu; ama bana göre, Bolulu’nun şiirleri ve denemeleri için yapılan yukarıdaki değerlendirmeler, öykülerine uyuyor. Bir başka söyleyişle şair-denemeci Osman Bolulu, kendini öykülerinde de gösteriyor. Bu yüzden olacak; öyküleri okurken öğretmen, eğitim yöneticisi Osman Bolulu; ense kökümde hep beni gözetliyormuş, yanlış yaparsam uyaracakmış gibi geliyordu bana. Öykülerin bende uyandırdığı bu duygu, bir kusur ya da üstünlük mü, bilmem; bildiğim, Bolulu’nun; anı, deneme, şiir karışımı kendine özgü öyküler yazdığı; onlara öğretmen-eğitim yöneticisi Osman Bolulu’nun kişiliğinin sindiğidir.

2-

KİTAPLAR ARASINDA
OSMAN NURİ POYRAZOĞLU

.....