DENEME IRMAĞIMIZIN OSMAN BOLULU’SU

ÖNER YAĞCI
Damar  S:132 Mart 2002

Köy Enstitüleri aydınlığının yazınımıza armağan ettiği değerlerden biri olan (Akpınar Köy Enstitüsü, 1947) Osman Bolulu (1929, Amasya-Taşova, Tekke Köyü) ile aynı toprakların suyunu içip ekmeğini yemişiz. Onun, Gazi Eğitim Enstitüsü’nde (1952-54) oturduğu sıralarda 1960’lı yılların sonuyla 70’li yılların başlarında ben de oturdum.

1981’deki emekliliğe kadar öğretmenlik ve yöneticilik yapan Bolulu’nun onlarca dergide yazıları çıktı. Dergiler çıkardı, dergilerin yönetimine katıldı.

Yazma serüveni 1950’li yılların başlarından beri süren Bolulu’nun kitap yayımlama açısından bu serüvenle koşut bir çalışkanlığı -en azından 1990’lara kadar- söylenemez ama son on yıldaki yapıtlarıyla aradaki boşluğu doldurmuş olduğu rahatlıkla söylenebilir. Kendisi, son şiir kitabının girişinde bu konuyu şöyle açıklıyor:
“Sosyal çalkantıların toplumu alabora ettiği günlerde eylemlerdeydim, dergilerde görünemedim pek. Ancak okumayı sürdürüyordum."

Onun bu dediğini doğrulayan yaşamında, “Dalların Ucundaki” (1955) adlı şiir kitabıyla başlayan bir şiir serüvenciliği var.

O, bu ilk kitabından ancak sekiz yıl sonra yeni şiir kitabı “Bileşim Çizgisi” (1963)ni çıkarır.

Bir sonraki şiir kitabını çıkarmak içinse 29 yıl bekler. “Yurt Boyu Sevişmek” (1992). Vedat Güler, Nabi Üçüncüoğlu, Petrol-İş Şiir Ödüllerini kazandığı bu şiir kitabı, aynı zamanda Bolulu’nun yeni bir coşkuyla yazın ırmağına akmaya başlamasının da ilk adımı olur.

Yeni şiir kitapları “Taşın İyisi” (1992), “Uzun Koşu” (1994) ve “40 yılı aşan şiir serüveninin kilometre taşları olan” bu beş şiir kitabından aktardığı kimi şiirlerle yeni yirmi şiirini içeren, kendisinin “büyük harman” dediği, sürdürdüğü “uzun koşu”nun mutluluğuyla sunduğu, edebiyatçılığıyla ilgili bilgilerin ve kaynakçasının da sunulduğu “Güle Yolculuk” (1996)un beş yıl içinde ardı ardına yayımlanması bunun kanıtıdır. Bu dönem Bolulu’nun İbrahim Yıldız Şiir Ödülü’nü de kazandığı dönemdir.

Bolulu’nun, aşağıda söz edeceğim deneme kitaplarıyla “Yağmur Sonrası” (1998) adlı öykü kitabından başka 1990’lara kadar ders ve yardımcı ders kitaplarıyla öğrencilere yönelik çalışmalar yaptığı da biliniyor.

Köy Enstitülü yazarlar kuşağının Fakir Baykurt, Talip Apaydın, Mehmet Başaran, Osman Şahin ve daha onlarcası gibi kendisinden sonra gelenlere el uzatmak geleneğini sürdürmesiyle tanınır Bolulu.

Düşüncelerinde ne varsa davranışlarında ve yazdıklarında da o var.

İşlevsel edebiyattan yana bir yurtseverliğin simgesi.

Gençlere uzanmak, öğreticilik ve yurtseverlik olarak kısaltacağımız bir anlayışla birikimlerini aktarma çabasında olan bir yazın emekçisi.

Deneme ırmağımızın direngen bir sevdalısı olan Bolulu, yaşam deneyimlerinin ve birikiminin verdiği zenginlikle 1990’ların ortalarından başlayarak örnek alınası yol göstericiliğinin, aydınlatıcılığının ürünleri olan yapıtlarıyla çıktı öğrencilerinin ve ülkemizin edebiyat arenasına.

Onun bu arenaya kattıklarına kısaca baktığımızda gördüğümüz ise sözünü sakınmayan bir biçemin ve süreklilik içeren bir bilinç aktarımının öne çıkmış olduğudur.

“Antilaikliğin Önlenmez Yükselişi”(1) adlı yapıtının önsözünde Ragıp Gelencik’in belirttiği gibi bir “dinozor” olan Osman Bolulu’nun varlığını Köy Enstitülerine borçluyuz. Kitapta yer alan ve “Yurtsevere kaygılarla kaleme alınmış” olmalarıyla belirlenen bu yazıların başka özelliklerini de şöyle sıralıyor ve Bolulu’nun denemeciliğinin temellerini çok doğru biçimde saptıyor Gelencik:
“...Düşüncelerin küçük gözlemlerle desteklenmesi... Düşünce kaynaklarının aydınlatılması... Kişiliğinin ürünü olan ince mizahı..”
Bunlara, Bolulu’nun kitabın girişindeki şu cümleleri de eklersek, karşı karşıya olduğumuz denemecinin büyük ölçüde tanımlanmış olduğunu söyleyebilirim:
“Kimim; Neredeyim; Koşullarım ne; Donanımım ne kadar... Neyi, niçin, nasıl gerçekleştireceğim? Sorularını doğru yanıtlayabilirsem, bilince ulaşmışım demektir. O zaman, gerçek, yararlı verime ulaşabilir, esenliğe kavuşabilirim."

Bu kitabındaki yazılarında, toplumsal belleğin önemi üzerinde duran; kahramanlık, ideoloji, insan gerçeği, hümanizma, politikacı, gazetecilik, Köy Enstitüleri, laiklik düşmanlığı konularında derinlikli düşüncelerini ve önerilerini aktaran Bolulu, “3 Mart 1924” tarihinin ülkemiz için önemini, Uğur Mumcu’nun öldürülmesinin anlamını, İkinci Cumhuriyetçilerin amaçlarının ne olduğunu, kültürel piknik dediği şenlikleri, güncelliğin önemini, kasaba kültürünün ne olduğunu, edebiyat eleştirmenliğini irdeliyor. Sözünü dil konusuna getiriyor ve kitaptaki son altı yazısında, görmezden, bilmezden gelinen dille düşüncenin can alıcı bağlantısını açıklıyor. Bu bağlantıyı görmeyen kafalarca Türkçenin bilinçli olarak nasıl yozlaştırıldığını örnekleriyle gösteren Bolulu, bu yanlış gidişe karşı çıkmanın en doğal insan davranışı olduğunu vurguluyor. Bolulu’nun 1963-1994 arasında Cumhuriyet gazetesi ile abece, Damar, Forum, ilke, İnsancıl, Karşı, Otağ, Türk Dili Dergisi, Yazı dergilerinde yayımlanmış yazılarının bir araya getirildiği bu çalışma, yurtseverlik damarını geleceğe bağlamak isteyen bir aydının çığlıklarıyla dolu bir bildirgeye dönüşüyor.

Bolulu, “Belleksiz Toplum”(2) adını verdiği çalışmasında denemelerinin yanı sıra eleştiri ve tartışma yazılarını da sunuyor okurlarına. Yine Cumhuriyet gazetesi ile abece, Aydınlığın Ezgisi, Çağdaş Türk Dili, Damar, İlke, İnsancıl, Karşı, Türk Dili Dergisi ve Yazı dergilerinde 1961-1995 arasında yayımlanmış olan bu yazılarının temel izleği de ilk kitabındakiler gibi. Öfke, alışkanlıklar ve sanat üzerine denemelerden başka Sivas katliamı üzerine bir aydın çığlığının ve yine Türkçe ve Köy Enstitüleriyle ilgili değerlendirmelerin yer aldığı bu çalışmada Bolulu’nun toplumu silkeleyen sert çıkışlarının izlerine sık sık rastlıyoruz.

Bolulu’nun, yaşamımızın bağnazlaştırıldığı düşüncesinden hareket eden aydınlanmacı, öğretici, küllenmek istenen gerçekleri gözler önüne seren yazılarını içeren “Korkacaksan Kitapsızlardan Kork”(3) tan sonra çıkardığı, Kültür Bakanlığı Cumhuriyetin 75. Yılı Deneme Büyük Ödülü’nü kazanan “İnsan İnsana Eklene Eklene"(4) adlı kitabında da aynı çıkışı görüyoruz. Bu çıkış, küreselleşen dünyada insandan ve toplumsal damarından koparılan bir kültürün yok edilmesine karşı çıkıştır asıl olarak. Değerleri sahiplenen, unutturulmaya çalışılan değerleri yeniden gündeme getiren deneyimli, kendine güvenen, geleceği sahiplenmeye çalışan bir sesin çıkışı.

Bolulu, şimdilik yayımlanan son çalışması olan “İnsanlığın Solmaz Gülleri”(5)nde ise “öğretmenlik anıları”nı sunuyor deneme tadında.

Bu anılar, kendi deyişiyle, “Değişik yerlerde, binlerce öğrenciyle yaşanmış çalkantılı bir hayatın içinden çekilmiş, öğrencilere ilişkin anılar”dır. Bu anılarda toplumsal tarihimizle birlikte eğitimimizin nerelerden nerelere geldiği, yaşanmışlıkların bedelleri ve eğitim ışığının sönmeyen, söndürülemeyen zenginliğiyle dolu güzellikleri okuyoruz.

Yüreğine, aklına sağlık Türkçe sevdalısı, bağnazlık düşmanı, aydınlığın özgür ve usanmaz savunucusu Osman Bolulu hocam.

 --------------------------------------
(1)    Antilaikliğin Önlenmeyen Yükselişi, Prospero Yayınları, Ankara 1994.
(2)    Belleksiz Toplum, Troya Yayıncılık, İstanbul 1995.
(3)    Korkacaksan Kitapsızlardan Kork, Güldikeni Yayınları, Ankara 1998.
(4)    İnsan İnsana Eklene Eklene, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
(5)    İnsanlığın Solmaz Gülleri, kendi yayını, Ankara 2000