MUZAFFER UYGUNER

MUZAFFER UYGUNER
Cumhuriyet Kitap, 504.s. 14 Ekim 1999 

Damar S:132 Mart 2002 (Ne dediler bölümünde)

...

Kitaptaki denemelerde, herhangi bir konuda, bilinen yerde kalmamak görüşü egemendir. Bilinen gerçeği, bir bilgiyi işlemek ve yeni katkılarla konuya eğilmek kitabın özeti sayılabilir. Zaten ‘eklene eklene’ demesindeki anlam da bunu ortaya koymaktadır.

Bolulu, bu kitaptaki denemelerde insan ve kişilik, uygarlık, halk, yaşam konularına da eğilmiştir.“İnsanları tarihsel koşulları, edimsel, işlevsel nitelikleri, öz görevlerinin gerçeğiyle yerine oturtmak" gerektiği görüşündedir. İnsan olarak kavramlarla düşünmek gerekir diyor. Uygarlığın örgüsünün “insan insana eklene eklene kurulmuş” olduğu görüşündedir. “Uygarlığın, sürekli üretim alanı, birbiriyle elleşmesini bilen, kıskançlığın kıskacına yakalanmayan dostluklarla temellenip geliştiği” inancındadır. (...)

Denemecilik alanında el atılmamış bazı konuları işlemiş, kişilerin kendilerini sorgulamaları gerçeğine değinmiştir. Toplumsal düzene olduğu kadar sanata, yazına, bilime uzanıp el atmayı uygun bulmuştur. Birçok konuyu soru-yanıt biçiminde ele almış, bazı sorular sormuştur hem okura hem kendisine. Böylece okura da düşünme ve üretme payı bırakmayı uygun bulmuştur. Duyarsızlıklara ve toplumsal umarsızlıklara değinmiş ve bazen de bu konuları alaysama düzeni içinde işlemiştir. Okuru, çeşitli sorularla uyanık tutmak da yazılarının özü olarak nitelendirilmelidir.

Denemelerinde çok sağlam bir kurgu düzeni vardır. Dilimizin kullanımında titiz işçilik göstermiş, değişik sözcüklerle tümceler kurmuştur. O, “denemeyi, özgür yapısı, belli alansızlığı, tartışıcılığı, kural kırıcılığı bakımından, şiirin teyzesinin delişmen oğlu saymakta" olduğundan, denemelerinde şiirselliğe de yakın bir sağlam yapı kurmuştur. Denemelerinde sağlam kurgu ve anlatım düzeniyle iletişim sağlamıştır.

4-

“antilaikliğin önlenmeyen yükselişi” üzerine

Muzaffer Uyguner
Kıyı Dergisi, S:102 Eylül 1994 

Osman Bolulu, çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanan yazılarını Antilaikliğin Önlenmeyen Yükselişi adlı bir kitapta topladı. Kitap üç bölümden oluşmuştur. Birinci bölüm kitabın adını taşıyan bölümdür. İkinci bölüm "Boğaz dokuz boğumdur" ve üçüncü bölüm de "Diller, ulusların kimlikleridir" adını taşımaktadır. 

Bolulu, birinci bölümdeki yazılarında "Kimim nerdeyim, koşullarım ne? Donanımım ne kadar? Neyi niçin nasıl gerçekleştireceğim?" sorularına yanıtlar aramış ve bunları yazmıştır. Kendisi, bu soruları doğru yanıtlayabilirse "bilince ulaşmışım demektir. O zaman, gerçek, yararlı verime ulaşabilir, esenliğe kavuşabilirim" diyor kitabın başında. 

Kitabın birinci bölümündeki yazılarında Bolulu toplumsal çarpıklıklara değinmekte ve bunlarla ilgili görüşlerini açıklamakta, görüşlerinin desteklerini ortaya koymaktadır.

ma tadır. Bir gerileyiş içinde görülen toplumumuzun günü ve yarını konusunda açık ve gerçek durumları, yazma ustalığının verdiği güçle önümüze sermiştir. Ona göre, "Namuslu aydın ve halk çatışmasında bir yanlışlık, bir çelişme bulunduğunu bilip ona göre tavır almanın zamanı

gelmiştir". Ama, buna eğilen bunu gören ya da görüp de tavır alan yok. Her gün oy kaygısıyla birbirini kötüleyen, yalanlar kıvıran siyasetçilerimiz bizi avutmakta, uyutmaktadır. Halbuki, ünlü ressam Goya, yıllarca önce, "aklın uykusu canavar üretir“ demiştir. Duygularımızı bırakıp aklımızı uyandırmak zorunludur. Bolulu "Belleksiz Toplum” adlı yazısında bir çok gerçeğin özünü belirtmiştir. Görünenlerin, işitilenlerin, okunanların bir daha anımsanmasına yönelik olan bellek, zihnin öteki işlevleri arasında en önemli olanıdır". Belleklerimizi uyandıralım. Kasaba kültürünün tutsaklığından kurtulup gerçeğe yönelmeli, kanı tutsaklığına son vermeliyiz. 

Bolulu'nun "Kanı Tutsakları" adlı yazısında, hiç okumadıkları yazarları üstün tutan, onların üstünlüğünü savunan aydınlardan sözedilmektedir. Öğretilenlerin yanında kendi çabamızı da kullanıp gerçeklere ulaşmak zorundayız. Benbilirimcilik, çokbildimcilik bizi bir yere götüremez. Bolulu, işte bu duruma da parmağını basmaktadır yazılarında. "Kendini Aşan Politikası“ yazısında, politikaya soyunan ezbercilerin ve çıkarcıların davranışları

çıkar karşımıza ve gerçek politikacıyı tanımış oluruz. Bolulu, Köy Enstitüsünden yetişmiştir. Bu enstitülerin eğitim ve kültür yaşantımızdaki yerini çok iyi bilmektedir. Onun da belirttiğine göre, bu enstitülerin kişilik modelinin temelleri şöyle idi: “1. İş içinde yarara dayalı eğitim, 2. Yönetime katılma, sorgulama, sorgulanma 3. Yaşamını kendi kültür değerleri üzerinde yüceltme, 4. Dünyanın temel edebiyat, sanat  düşün yapıtlarını okuma, 5. Özel ve genel çevresindeki sorunları bilip onun sorumluluğunu taşıma" (s.39). 

Bunları kaldırıp yerine ezbercilikten öteye gitmeyen gericilik okullarını açanlar ülkemize büyük kötülükler yaptıklarını görüp acaba pişman oluyorlar mı? "Antilaik yükselişin meyvelerini toplayanlar, ne yaptı şimdiye değin? İçeriği ve yöntemi ne olursa olsun, kendi inancı doğrultusunda sürekli çalıştı /.../ Kendimiz gibi olacağımız sanısını yarattı. Disiplinli bir örgüt oluşturdu. Elindeki seçmenlerin üstünde oynamak, onu kliklere bölmek yerine

sürekli yeni seçmen yetiştirdi. Her fırsatta devletin içinde mevziler elde edilip amacına göre kullandı. İç ve dış kaynaklardan (yolu bilinen ya da bilinmeyen) parasal destek sağladı" (s.43-44). Ama, laikiz diyenler akıllarını uyandıramadı. Saldırılar karşısında bile uyanamayanlar bugün de konuşup durmaktadır her akşam televizyonlarda. Bolulu vaktiyle Kayseri'de yapılan bir öğretmenler toplantısında saldırganların "Allah Allah", "Vurun din düşmanlarına”, “Bunları öldüren cennetlik olacaktır" bağırtıları karşısında büyük boy Türk bayrağına sarınıp saldırılara karşı koyan öğretmenden söz etmiştir. O saldırıların da 2 Temmuz saldırılarından farkı yoktu elbette. İleride neler olacak bakalım? 

Bolulu, ikinci bölümdeki yazılarında yazın, yazmak, eleştiri konularına eğilmiştir. Ona göre, "Yazı yazmak, salt yaşanmış ve gözlenmişin öykülenmesiyle, düşünülenin anlatımıyla olası değildir. Bunların üstünde okuyacaksınız, araştıracaksınız. soracaksınız, danışacaksınız, sözcüklerin özel, genel anlamlarını, karşıt anlamlarını, anlam çevrelerini, neleri çağrıştırdığını bileceksiniz” (s.78). Onun "Edebiyat Eleştirmeni" konusundaki yazısı da geniş bir açıdan konuya bakan bir yazıdır. 

Kitabın üçüncü bölümü ise dil konusuna ayrılmıştır. Dille ilgili çeşitli ve değişik konulara değinilmiştir bu bölümde. ”Sözcüklerin Psikolojisi", "Reklâm Türkçesi", Türkçe Yozlaştırılıyor mu?", "Yabancı Sözcükler ve Dil Tıkanması” başlıklı yazıları konuya ışık tutmaktadır. Ona göre dili bozanlar şunlardır: "1. Yüce koltuklardaki kimi sorumsuzlar, 2. Eskiye bağlı olanlar, 3. İkili kafalar, 4. Batı hayranları, 5. Aydınlar, yazarlar, çizerler, 6. Politikacılar, 7. Gazeteler 8. Radyo-Tv'ler, 9. Reklamlar-İlanlar, 10. Sinema afişleri. 11. Üniversiteler, 12. Bürokratlar, 13. Eğitim öğretim kurumları" (s.109-113). Geriye ne kaldı? Halkın yüzyıllardır kullandığı sözcükler bırakılıp yerlerine halkın bilmediği eski sözcüklerle Batılı sözcükler kullanılmakta ve bunların kullanımı da kurallara uymamakdır. Kitapta, sözcüklerin anlam derinliğine inen, bunları irdeleyen yazılar da var. 

Kitap, bilinçsiz bir yönlendirmenin toplumdaki kötülüklerini birçok yönüyle ortaya koymuş yazılar toplamıdır. Toplumu yiyecek canavarın gelmekte olduğunu açıkca belirtmektedir.

Osman Bolulu, Antilaikliğin Önlenmeyen Yükselişi,

Prospero yayını, Ankara 1994, 129 sayfa.

5-

“uzun koşu” üstüne notlar

Muzaffer Uyguner
Kıyı Dergisi S:111 Haziran 1995  

Şair, denemeci ve eğitimci Osman Bolulu’nun “Uzun Koşu” adlı yeni bir şiir kitabı yayımlandı. Kitaptaki şiirler, üç arabaşlığa bağlı olarak, 24 şiirden oluşmuştur. Bunlardan 20'si daha önce Pencere, Dünya Kitap, Türk Dili, Damar, Yeni Biçem, Çağdaş Türk Dili, Kıyı, Abece, İnsancıl ve Karşı gibi dergilerde yayımlanmıştı. Bolulu kitabının adını ilkin, "Hüzünleri Soyundum Eğnimden" diye düşünmüştü. Sonradan, kitabına "Uzun Koşu" adını verdi. Bu davranış bir bakıma insana, sanatçının şiir becelleşmesinde giriştiği direnme koşusunu da anımsatıyor. 

Bolulu, kitabının yalnızca adını değiştirmekle kalmamış; şiir adlarında ve dizelerde de pek çok değiştirimler yapmıştır. Bu onun, şiirlerini ilk yazıldığı gibi bırakmadığını, ürünleri üzerinde sürekli olarak çalışıp onları durmadan geliştirdiğini gösteriyor. Örneğin ”Yalnızlık" adlı şiirin ikinci bölümündeki "sinsi koyaklarda yuvalanır anası" dizesi, eskiden "sinsi koyaklardaki tekilliktir anası(s. 9)" biçimindeydi. "Nesimî” başlıklı şiirin ilk iki dizesi ise önceleri "Ey Nesimi / salt sen misin zulme düşenlerin piri / süzülüyoruz acıların imbiğinden (s. 18)" durumundaydı. Bütün bu tür çalışmalar, sözcüklerde fazlalıkları atmaya, anlamı daha yoğunlaştırmaya yöneliktir. 

Öte yandan şair, 37. sayfadaki “Dön Bana“ adlı şiirden bir dörtlüğü, kitabının en başında koymuştur. Bu da onun gerek kişisel olarak, gerekse toplumca yenilgiye asla katlanamayışımızı vurgulamaktadır. O, 1. bölümde yaşama, geniş bir görüngüden bakar. İçsel yalnızlığın buruk acısını belirtirken, "yalnızlığı“ şiirin kaynağı ve herkesin ortak paydası olarak göstermeye çalışır: "yalnızlıktır şiiri damıtan /… Herkesin ortak paydası / kendi gurbetine tutsak olması (s. 10). Yaşlılığın insan varlığına yüklediği bezginliği dile getirir. "Külhanında binlerce aşk pişerdi nar gibi / nerden çıktı bu tavşancıllık/ avcılar dadanmıştı dinginliğine(s.11). 

Bolulu olaylara, durumlara ve yaşantılara son derece duyarlıdır. Başkalarının göremediklerini o, hemen görür ve onlardan derin bir biçimde etkilenir: “yüreğin çok dallı anten / kırk renkten kırk bin sevgili / kanıma batırır ellerini (s. 12), "Kıdemli bir acı /yüreğinin kapısında kişner durmadan (s. 17). Yer yer çocukluğunun ve ilkgençlik dönemlerinin geçtiği kırsal içerikleri yansıtır. Geçmişte yaşadığı kavruk ve acılı günlerle, didinip kazandığı şimdiki varoluşa değinir: "Sevginin yeşerttiği doğa / boğaz boğaza / birlikte gerildik çarmıha / Tutundum beynimin kollarına / Kendimi doğurdum kendim /… Kinleri hoşgörüde törpüledik ilkin / sevgi gözelerinde çiçeklendik /… Acıları sabrın sarnıcında damıtıp / güzelliklerin yaylasındasergilendik (s. 35-46-47). Bu arada şairlerin yaratma serüvenindeki acılarını, Seyit Nesimî'nin acısına eşdeğer tutar. “Yüzülüyoruz içimizden içimizden / Hüzünlerin tespihinde yan yana bir bir / bütün şairler / onulmaz acılarla Cihangir (s. 18). 

Sanatçı, acının da evrensel kaynaklarına eğilir. Bu duyguyu insanın çıkar çatışmalarında, sömürüde ve insani değerlerin yozlaşmasında görür: “Bosna-Hersek'te korunaksız kuş / Afrika'da bir dilim ekmekle vurulmuş/ Filistin'de fitili çekilmiş bomba / Hiroşima'da kara bulutlara savrulmuş / yumrukla bölünmüş karpuz kırmızısı / Diyarbakır'da dağlara yukarı (s.21). Zamanın akışı içinde insanoğlunun üretme - yaratma" sancısı, savrulma ya da otsu bir yaşantı arasında arasında gidip gelmelerine değinir: "Ne iyi/ kabuk ve durağanlık / zamanın ucunda yaprak mıyım / üretmek yaratmak sancısı / içimizin en büyük avcısı (s.25-26). Evrenin ve yaşamın türlü karşıtlıklarına değinir. Gençlik - yaşlılık, umutluluk-umutsuzluk, kaçkınlık - atılganlık, yalınlık - derinlik, karanlık – aydınlık, dilsizlik - konuşkanlık, esriklik - ayıklık ve yerlilik - evrensellik kavramlarını bir bütün bağlamında ele alır. 

Kitabın II. bölümünde aşka, III. Bölümündeyse tümüyle Türk dilinin önemine ağırlık verildiği görülüyor. Şair, geçmişteki gönül yaralarını dışa vurur: “Uçuçböceği mi senin soyun / Ben eski aşk müzisyeniyim / bilmem mi derinliğindeki depremi(s. 13). "Ferhat'ın yardığı sadece bir dağ / Aşkımla ufalandı koca bir çağ (s. 53). O, tam bir Türkçe tutkunudur. Durmadan dilin olanaklarını zorlar. Yerel dille, konuşma dilinin kültür diliyle bütünleşmesini ister. Yerel dilden aldığı birçok sözcüğü, uyumlu bir biçimde, şiirine yedirir.  

Osman Bolulu, şiirinin yapısında da birtakım açılımlara yer vermiştir. Halk şiir geleneğinden yola çıkarak, onun kimi öğelerini çağdaş şiir potasında ustaca eritir. Önem verdiği dizelerin ilk harflerini büyük harflerle yazar. Dize bağlamlarını düşünce ve imgenin yoğunluğuna göre ayarlar. Şiir başlıklarını, eski şiirlerinde kullandığı başlıklardan daha özgün bir yapıya dönüştürmüştür. 

Bolulu'nun çok yönlü üretkenliğini, giderek bir kuşak sorunundan daha ötede görüyorum.

(1) Uzun Koşu (şiirler), Osman Bolulu, İlkyaz Kitaplığı Y. Ankara, 1995

 6-