ÖMRÜ KISA, TARTIŞMASI UZUN BİR EĞİTİM DİZGESİ:

KÖY ENSTİTÜLERİ

61 yıl sonra niçin Köy Enstitüleri?

Köy Enstitülerinin 1940”da açılıp 1954’te kapatılması, o olgunun yasal yanı. Gerçekte köy enstitülerinin ömrü 5-6 yıl (1940-1946). Uzun yıllardan sonra niçin köy enstitüleri tartışılıyor, gündemden düşmüyor? Hele son yıllarda, köy enstitülerine ilginin artması neden? Köy enstitüleri birer ortaöğretim kurumuydu. Öğrencileri l940” ların köy okullarından alınmış köy çocuklarıydı. Öyle akademik/bilimsel öğretim kurumları da değildi köy enstitüleri. Öğretim elemanlarının da yeterli olmadığı, bilinen bir gerçek. Köy enstitülerinden yetişenler, topluma yön verici konumlara çıkarılmadılar hiç; inadına dışlandılar, izlendiler, irdelendiler, kovuşturuldular, suçlandılar. Bu kurum- lara, bu denli ilginin nedeni ne? Kuruluşunun üzerinden 61; kapatılışının üzerinden 47 yıl geçmiş, hâlâ gündemden düşmemiş, böylesi bir kurum örneği var mı?

5-6 yıl, ancak kuruluş/kurumlaşma aşaması olabilir. Ama bu yılların verimi; 60’tan çok eli kalem tutan insan, bir o kadar bilim adamı, sanatçı, siyasacı. Ve bunların içinden 18.839 öğretmen, 1.599 sağlık memuru ayrıca 8.675 eğitmen... Köy enstitülerinden yetişenler, Türk yazınının coğrafyasını, yönünü etkiledi. Hep diri kaldı. 50 yıllık engelleme, onları sindire -medi. Neydi köy enstitülerinin, oradan yetişenlerin gücü? Önceleri, onları korumayan toplum katları, niçin şimdi köy enstitülerine sahip çıkıyor, köy enstitülerini arıyor? Köy enstitüsü çıkışlılar, horlanmalarına karşın, nasıl kendilerini ayakta tutabildiler? O kadar güçlü ve etkili miydiler? Yoksa, bu ilginin altında; Kurtuluş Savaşı felsefesinin eğitim kurumlarına özlem, günümüzdeki çarpık eğitim düzenine tepki mi yatıyor?

Köy enstitülerinin ana toprağı:

Daha Kurtuluş Savaşı sürerken (Nisan/ 1921), Mustafa Kemal, Ankara°da eğitim şûrasını (eğitim danışma kurulunu) toplamıştı. Düşman denize döküldüğünde (9 Eylül 1922), askerî başarının yetmediğini, asıl kurtuluşun bundan sonra başlayacağını imliyordu. Kurtuluş Savaşı özgörevinin (misyonunun) üstüne temellenecek Türk devrimi, nasıl yaşama geçirilecekti, çağdaş uygarlığın üstüne çıkabilmenin yolu yöntemi neydi?

 Eleştiriye kapalı toplum, eleştirel düşünüş kazanmalı,

 Ümmet toplumu, yurttaşlık bilincine kavuşturulmalı, birey kimliğini kuşanmalıydı insanımız.

 Kültür çevremizi değiştirip, çağdaş kültürle ulusal kültürü emiştirerek ulusal kimliğimizi yüceltmeliydik,

 İlkel tarımdan, rasyonel (usa dayanan) üretime yönelmeliydik.

 Sanayi devrimini gerçekleştirerek, demokrasinin itici gücüne kavuşmalı, yurdu bayındır, insanımızı mutlu kılabilmeliydik.

 Ondan sonra oligarşik yapıdan eksiksiz demokrasiye geçebilirdik.

 Bu isterler yasayla, özlemle yaşama indirilemezdi. Çağın insanını yetiştirmek gerekirdi. İnsanı

değiştiren dönüştüren, ona sorumluluk kazandıran, haklarını koruma bilinci aşılayan, toplumsal kişiliğini oluşturan eğitimdir.

 Atatürk: “Eğitim ve öğretimde uygulanacak yöntem; bilgiyi insan için gereksiz bir süs, başkasına üstün gelme, dolayısıyla başkasını zorlama aracı ya da uygar bir zevkten çok, yaşamda başarılı olmayı sağlayan, geçerli, uygulanabilir donanım ve güç durumuna getirmektir. ” Diyordu. Ve ekliyordu: “Türkiye Cumhuriyeti 'nin temeli kültürdür “:Kültürleşecek, uluslaşacaktık önce. Düşüncemizin kirizmasını yapacaktık, bilimi kullanacaktık eğitimle edineceğimiz bilgi ve bilincin yöntemleriyle...

Klasik ve çağdaş eğitim anlayışı:

Klasik anlayışa göre, eğitimle geçmişten geleceğe doğru uzanan bağın kopmaması sağlanır; kendi onurunun ve toplumsal ödevlerinin bilincine varmış insan yetiştirmeye çalışılır.

 Ancak geçmişten geleceğe doğru uzanan bağın, onur kavramının yenilenmesi, toplumsal ödevlerin gözden geçirilmesi, ödevin karşısına bir de hakkın konulması gerekiyorsa ne olacak? Geçmişte dünyayı, kendisine göre biçimlendiren, uygarlığı yaratan, teknolojiyi geliştiren insan değil midir? İnsana, yeni bir uygarlık, yeni bir teknoloji gerekiyorsa, yeni davranışlar takınmak durumundaysa... Öyle bir insan tipi yaratılmalıdır ki;gereksin- melerini karşılayabilsin, esenliğini sağlayabilecek dünyayı yeniden kurabilsin. Böyle bir insanın kesenkes özgür düşünceli, sorgulayıcı kendine güvenli, yapıcı ve yaratıcı olması gerekir. Böylesi insan ders kitaplarından çıkarı- lamazdı. O halde eğitim, yaşamın içinden kaynaklanmalı, insanın yararına, ülkenin gereklerine uygun olmalıydı. Ancak böylesi eğitimden geçen insan, koşullarıyla boğuşa boğuşa, hem gereksinmelerini giderebilirdi, hem de kendi kişilik modelini yaratabilirdi. Konum ve koşullarının gerektirdiği donanım ve beceri sahibi olabilirdi.

 Niçin köy enstitüleri?

1940 lara doğru, ülke nüfusunun % 80 i köylerdeydi. Köy Etiler çağını yaşıyordu: kağnıydı kara sapandı kullan- dığı; yediği bulgur pilavı, turşu, kuru, fasulyeydi. Türkiye ekonomisi ilkel tarıma dayalıydı. Yurt kalkınması, köy kalkınmasıyla özdeş sayılıyordu. Tabanı biçim  kazan mamış devlet, olabilir miydi? Orada uygarlık yeşertilebilir miydi? Tepesi ne kadar gelişmiş olursa olsun, altı uygarlıktan nasibini almamış, ortaçağı yaşayan toplum, çağının nimetlerin den yararlanabilir miydi? Dipten, köyden başlayacaktınız eğitime, kültürleşmeye, uluslaşmaya.

Cumhuriyet, varlığının temeli, Kurtuluş Savaşı’nı omuzlayan adsız kahramanlarına (köylülere) borçluluk duygusu içindeydi. Kendisini tamamlamak zorunda olan Cumhuriyet’ in sürekliliği için, onun ilkelerini kavramış yurttaşı yetiştirmek zorunluydu.

Geçmişten gelen eğitim dizgesi, Cumhuriyet’in isterlerini karşılayamıyordu. Ülke ve devlet yoksuldu. Nasıl eğitim modeli bulunmalıydı ki; hem gideri az olsun, hem Cumhuriyet çağdaş insan tipine kavuşsun, varlığını sürdürebil- sin, çağını yakalasındı. Kentlerdeki eğitim, köye göre ileri aşamadaydı, ama köyler?... “Dilsizin dilinden, en iyi sahibi anlar “ Düşüncesinden hareketle, eğitimi yaygınlaştırmaya köylüyle köyden başlanılmalıydı. Köyün, kendi içinden canlandırılıp kalkındırılması, yurt kalkınması bakımından bir dayatmaydı. Köyden alınıp yetiştirilecek insanlar, doğup büyüdükleri yere dönmeyi yüksünmeyeceklerdi. Köyün maddî, manevî çehresini değiştireceklerdi. Köylü derneşecek, üretim biçimini değiştirecek, zihinsel açılım kazanacak, demokratik yaşayış isteği, dipten tepeyi zorlayacaktı. Sonra ulusal düzeyde çağdaş değerler paylaşılacak, birlikte hoşgörüyle, birbirine katlanılarak yaşanacaktı.

Rönesans, reformdan geçmiş, bilimsel düşünüşü kazanmış Avrupa’nın İtalyası”nda Mussolini ile, Almanyası’nda Hitler ile, l940`lara doğru faşizmin temelleri atılırken, Türkiye eğitimle demokrasinin alt toprağını hazırlamaya çalışıyordu. Cumhuriyet iyice kurumlaşacak çağdaş kimliğiyle dünyadaki saygın konumunu pekiştirecek, buradan uzanacakı ilerisine.

 Köy enstitüsü öğrencilerinin niteliği:

 Köy enstitüleri, sosyo/kültürel özelikleri göz önünde tututularak, yurdun 21 bölgesine kurulmuştu. Öğrencileri, aşağı yukarı, aynı bölgenin çocuklarıydı. Arılarında ufak tefek kültür farkları var görü,lüyorsa da. Hepsinin temelinde Anadolu  kültürünün, anlayışının` tavrının ortaklığı yatıyordu. 1930’ların çocuklarıydılar, o yılların, yoksul köylerinden geliyorlardı. İlkin, yoksulluğun ortak dili, onları birbirine bağlıyordu. Birbirlerini kıskanacak, yerecek halleri yoktu. İyi koşullara susamışlık, kendisini bulma, yüceltme özlemi yatar yoksulların içinde. Yeniliklere, güzelliklere, iyi olanaklara azgın bir istekle yönelen çocuklardı bunlar.

Verilecek olanı, itirazsız kabule hazırdılar. Bir de verdiklerinizi sindirmesini kavratırsanız onlara, iş kolaydı, eğitilmeye elverişliydiler. Öğrenciler aynı kaba boz giysileri, aynı asker postallarını giyiyorlar, aynı yemekhanede aynı yemekleri yiyorlar, aynı yatakhanede yatıyorlar, aynı kitap defter, kalemi ortaklaşa kullanıyorlardı. İşe giriştiklerinde, ellerindeki araç aynıydı. Kimsenin ayrıcalığı, üstünlüğü yoktu ötekisine. Hele öğretmenleri, uygula- nan eğitim, onlara içtenlikle yaklaşınca, bu öğrencileri aynı amaçta birleştirmek kolaydı.

Köy enstitüsü öğretmenlerinin işi zor değildi öyle;

Gerçi öğretmenler kent kökenli, kentte yetişmiş insanlardı  köy enstitülerinde bozkırı yaşıyorlardı. Ama öğrenci haylazlığı, veli diretmesiyle karşılaşmıyorlardı.. Yönetim onları kösteklemiyor, destekliyordu. Üstelik öğretmeni, öğrencisi, Cumhuriyet’e inanıyor, onun coşkusunu taşıyordu, kurtuluş heyacanından gelen. Öğrenci, teknik olanaklardan yoksun, verimsiz, hem de zahmetli bir iş yaşamından çıkıp gelmişti, köy enstitüsündeki daha teknik, daha verimli iş yaşamına. Buradaki koşullar daha çetin değildi. Üstüne üstlük, buradan donanımla, statü. (saygınlık) kazanımıyla köyüne dönecekti. Köylü çocuğunu, öğretimin yanında işe sürmek, duraksama, yadırgama yaratmıyordu. Öğrenci öğretmenini, yeni çevresini beğenmeyecek yapıda değildi. Zaten kendilerini yüceltecek başka kapıları da yoktu. Bir çeşit zorunluydular. Bunlar aynı edimde, aynı amaçta kolay birleşebilirlerdi. Öğretmenleri, onlar için imrenilecek birer modeldi. Dahası, bu çocuklar, belki kimi bakımdan geriydiler, ama kirlenmişlikleri yoktu. İlkel saflıkları içinde, almaya hazırdılar öğretmenlerinin önünde. Köy enstitülerinde öğrencileri, bir yandan üretime sokup (çalıştırıp) kendi gereksinimlerini karşılatarak, öteyandan kafaca eğitmeye/donatmaya çalışmak, engeli çok az bir işti.

Köy enstitülerinde eğitim:

a) Yarara dönük iş içerisinde:

 Köy enstitüsü, köyün gerektirdiği bilgilerle donatılmış insanı (meslek erbabını) iş içinde yetiştirmeyi ilke edinmiş bir eğitim kurumuydu. Yetiştirilecek insan; kafaca donanmış olacak, yaşama atıldığında kazandığı becerisiyle gereksinimlerini, başkasının yardımı olmaksızın, karşılayabilecek; çevresine de bu niteliğiyle önderlik/örneklik edecekti. ,Köy, kendi içinden canlandırılacaktı. Yüzyıllardan bu yana uyuklamaya bırakılmış, kör koşullara hapsedilmiş insan kaynağı, kendi benliğinin, gücünün ayırdına varacak, gücünü kullanmayı bilecekti. Dolayısıyla yurt kalkınması, kökten, kırsaldan başlanarak sağlanacaktı.

 Köy enstitülerindeki eğitim ve öğretim, klasik modelden çok ayrıydı: Hayvancılık, balıkçılık tan arıclığa  kadar yaşamın gerektirdiği çeşitli dersler vardı. Öğrencisi, salt ders kitabına bağlı değildi. Örnekse Pisagor teoremini, kendisini barındırmak için kuracağı binanın temelini atarken, bir köşeden bir köşeye çaprazlama gerdiği ipin üçgeniyle öğreniyordu. Doğa güçlerinden söz edilecekse, kuru bilgilerle yetinilmiyor; değirmeni çeviren suyun başına gidiliyor, fırtınanın kırdığı dal inceleme konusu oluyordu. Tarlayı ekip biçen, ürünü deren öğrenciydi. Elektrik santralının başında, traktörün üstünde, demircilik, marangozluk  atölye lerinde öğrenci vardı. öğrenimle yaşam iç içeydi, sağlanan yarar, çalışana yöneliyordu.

 İş yapan üretir, kendisine güveni artar. İş becerme, bir gönenme kaynağıdır. Üretenin  kendisine  saygısı çoğalır. Başkalarının yaptığına bağımlılığı azaldığı için, özgürleşir. Yarar sağladığı ötekiyle arasındaki bağ güçlenir, onlar- dan kabul görür, aranan ve sevilen birisi olur. Yaratmak, çoğaltmaktır, yeni bir dünya kurmaktır. İş; kişilik kazanmanın ve toplumsal  geliş me içinde kenetlenmenin baş etkenidir. Üretimin tadını alan kişi, bir kez durdu mu; hızla dönen değirmenin dönüşü gibi, boşlukta kalır, anlamsızlaşır. İş içerisinde kişilik kazanmış birisi için durmak, yitmektir, ölümdür. Özüne saygısını yitirmemek için, işlevini sürdürmeye zorunludur artık. Üretirken kendisini ayakta tutacak, ötekilere olumlu Örneklik edecek; özüne saygılı, bağımsız kişiliklerin yetişmesine katkıda bulunacaktır. Bu noktada bir özün, bir anlayışın yargılısıdır artık. Öğreti ve anlayışının engelleriyle savaşmak, onun için kaçınılmaz bir görev olur.

 Köy enstitü’leri, salt iş eğitimine dayanmış olsaydı, yalnız iyi birer meslek erbabı  yetiştir -mekle kalırdı. Özgür kişilik modelinin bir yanı eksik düşerdi.

 b) Devlete, ulusa yük olmadan: (10 yıl) köy enstitülerine devletin ayırabildiği ödenek

50.000.000 Tl.dir. Bunun da 5 milyonu personel ücreti. 1946 yılında 21 köy enstitüsünün resmi bütçeden payı 24.83 1 Tl. (Bugün için bir kutu kibrit parası değil). 1946 yılında 21 köy enstitüsünde, 5080 türde 589.600 iş üretilmiştir. Köy enstitülü bir öğretmen, beş yılda, devlete 588 liraya mal olmuştur. Domatesin zor kızardığı yayla kırını yeşillendirdi, bayındır kıldı, köy enstitüsü öğrencileri, teriyle, emeğiyle.

 c) Serbest okuma:

 İş içerisinde yetişenin savaşımcılığından söz ettik. Ama kafası beslenmemiş, yürekten devinim gücünü almamış savaşımcılık sürdürülebilir mi? İnancı bilinçle yoğrulmamış, düşünüş dizgesi bilimsele oturmamışın algılama, düşleme çapı ne kadardır? Köy enstitüsü, öğrencisini salt meslek erbabı düzeyinde bırakmamak, kafasını donatmak, yüreğini inceltmek için, her öğrenciye, yılda en az 20 seçkin yapıtı okuma zorunluluğu getirmişti. Türkçe’ye çevrilmiş Doğu-Batı klasikleri, yerli/yabancı özgü yapıtlar okunur, tartışılırdı. Yayın yasağını duymamıştık, her türlü yayın girerdi köy enstitülerine. Sınıflar duvar gazetesi, köy  enstitüle -rinin çoğu dergi çıkarırdı. Okuduklarımızla kafa çapımız genişliyor, insan ve düşünce coğrafyamız boyutlanıyor, yüreğimiz inceliyor; dünya kültürüyle emişiyor, evrensele yöneliyorduk.

 d) Kültürel beslenme ve kaynaşma:

 Cumartesilerin birinde, bütün enstitü, topluca eğlenirdi: Fıkralar anlatılır, temsiller verilir, çeşitli  bölgelerin türküleri söylenirdi. Sabahları, derse girmeden önce, 800-1000 kişi birlikte ulusal oyuna dururduk, ulusal ezgilerin eşliğinde. Muzaffer Sarısözen”in köy enstitülerini dolaşıp, öğrencilerin ağzından halk türküleri derlediğini anımsıyorum. Yurttan Sesler program larına aldı bunları. Bugün okunan otantik türkülerimizin çoğu oradan. Gene anımsıyorum, Aşık Veysel, bir yıl bizim Akpınar Köy Enstitüsü’nde kaldı, onu dinledik Sınıflarımızda. Çıt çıkarmazdık, o çalar söylerken. Kültürel emişme, bütünleşme içindeydik: Köyünün sınırlarının dışına adım atmamış çocuklar, kendi dışındaki insan ve kültürle tanışıyordu. Ulusal kültürde birleşmeden pay alıyordu.

 e) Yönetime katılma:

 Araştırınız, köy enstitülerinde hizmetlilik (hademelik) diye bir kadro göremezsiniz. Enstitü hepimizindi, işini hepimiz kotarırdık. Kendi göbeğimizi kendimiz keserdik. Sınıf başkanını, kendimiz seçer, düşürürdük. Öğrenci örgütü vardı, okul yönetimine ortaktı. Örneğin erzak ambarının bir anahtarı nöbetçi öğretmende, ötekisi öğrenci başkanında olurdu. Okulun işleyiş ve denetiminde, öğrenci, öğretmen kadar söz sahibiydi. Öğrenci başkanıyken, bir yerde  okumaya dalıp kalmışım, nöbetçi öğretmen tek başına erzak ambarını açamamış da, yemek bir saat geç çıkmıştı...

Katılımcılığı, çoğulculuğu kitaplardan öğrenmiyor, yaşayarak özümsüyorduk. Demokrasi anlayışı, oradan girdi damarımıza.

 f) Sorma, sorgulanma:

 Öteki Cumartesi, müdüründen ustabaşına, bütün enstitü toplanır, 15. günlük yaşam elekten geçirilir, tartı'ya alınırdı. Hiç kimse, eleştiri oklarından kaçınma hakkına sahip değildi. Böyle toplantılardan birinde, sınıf arkadaşım Hüseyin Bey (soyadını anımsamıyorum, asker  kumaşından boz pantolonunu, yatağının altına baskılayarak hep ütülü tuttuğu için ona “bey” derdik) peynirlerin küfünden yakındı. Enstitü müdürü, özür bulamayınca (1945 'ti ,penisilin yeni girmişti bize) “Penisilin de küften yapılıyor, o  kadar zararlı değil” dedi. Meğer, bizim Hüseyin Bey, yemekhanelerdeki küflü peynirleri toplayıp paketlemiş, getirip kürsünün üstüne bıraktı. “Müdür Bey, kaynananız hasta, bununla sağaltırsınız” deyiverdi. Hüseyin Bey, öğretmen olabilecek yetenekte değildi. 8. sınıftan sonra, enstitü, ona kendi kamyonunda sürücülük öğretti. Samsun Karayollarında işe soktu. Köy enstitülerinde insan harcanmazdı, her insanın bir işlevi olacağı bilinirdi.

 O toplantılara ilişkin bir anımı sunmak isterim. Çünkü benim yaşamımda önemli bir dönüşüm noktasıdır. Enstitü- nün kamyonundan düşen arkadaşımız öldüğü için, kamyona binmek yasaklanmıştı. Bir kış günü, okulun kamyonu Ladik ilçesine gidiyor. Baktım, herkes atlıyor kamyona. Sıtmalı, kara kuru, 1.41 boyunda bir çocuktum, ürkektim biraz. Ama o ayazda, herkes gibi, niçin binmeyeyim, en sonunda ben de bindim. İlçeye vardık. Sürücü yanındaki beden eğitimi öğretmeni, arkaya dolandı. Karoserden indirdiğinde, bir iki tokat atıyor, “Niçin bindin, yasak olduğunu bilmiyor musun?” diye basıyor azarı. En sona kaldım. “İn” diyor, inmiyorum. Çıktı yukarıya, tokatlayacak. Korku yürekliliğiyle iki koluna birden asıldım. Sırtımı karosere vuracak. Tekmelerimi nasıl salladım, bilmiyorum. İki bacağının orta yerine rastlamış. Büküldü kaldı. Atladığım gibi yandaki tarlaya girdim. Bir karış su. O giremez tarlaya cilâlı iskarpiniyle. Yarı belime kadar çamur içinde döndüm enstitüye. O akşam eleştirili toplantı yok mu. Orada olayı anlattım: “Öğretmen denen adam, öğrencisine böyle yapar mı?” sözüm üzerine, öğretmenimiz, “Müdür Bey, bana adam diyor, sövgüde bulunuyor: ” Diye yakınınca, nerden geldi dilime: “Adam değilse, sözümü geri aldım. ” Salonda bir kahkaha tufanı.

Bu olaydan ötürü ceza almadığım gibi, herkes  beni gösteriyor. “İşte bu çocuktu” diyor, biraz  övgülü söz ediyordu. Yüreklendim: Toplantılarda konuşmaya, duvar gazetesinde yazmaya başladım. Oradan dergilere.

 Özgürce eleştirmeyi, sormayı, buna benzer olaylardan geçe geçe özümsemiştik. Ne bilirdik, duruk topluma çıktığımızda bundan ötürü, düzenin “günah keçileri” içine dahil edileceğimizi?

Köy enstitüsü eğitiminden çıkan kişilik modeli:

 Böyle bir eğitimden geçen insan:

 İş içerisinde yararı dayalı eğitimle düzgülü gelişecekti,

 Yönetime katılma, sorgulama ve sorma bilincine ulaşacaktı,

 Yaşamını kendi kültür değerleri üzerinden yüceltecekti,

 Dünyanın gidişinden haberli- olacaktı,

 Özel ve genel çevresindeki sorunları bilip, onların çözümüne koşulacaktı

 Eleştirel düşünüş kazanacaktı elbet.

 Çağcıl birey katına ulaşmak demekti bu!

 Köy enstitülerinde bildiğimiz anlamda laboratuvar yoktu. Ama yaşam, ülkenin gerçek ve isterleri, bu eğitim dizgesinin laboratuvarıydı.

 Köy enstitüleri kapatılmalıydı(!):

 Böyle bir kimlik Ve özgörevle (misyonla) toplumun içine giren köy enstitülü kişilik modeli düzeni rahatsız etti: Dünün kara kuru oğlanlarnın, başı yazmalı kızlarının edim ve tutumu, yüzyılların uykusundaki topluma yadırgı düşüyordu. Halkın uyanışıyla çıkarı bozulacak çevrelerin huzuru kaçtı.

 Siyasa, duruk yapının tepkisizliğine dayalı dengesinin sarsılmasını istemiyordu. Onlar istemişlerdi ki, düzenin olduğu gibi işlemesine yararlı, uslu yurttaş yetiştirelim. Yurttaş yetiştireceksiniz de, bir düzeni değişimsiz sürdürmek için mi? Hitler”in,

Mussolini’nin de yurttaşı vardı. Yurttaşlıkla birlikte,  insanlık ailesinin bireylerini özleyenlere rastlamak, hasım görmek, gibi bir şeydi onlar için. Ne yapıyordu bu köy enstitülüler? Kabuğunu çatlatan civciv anasına benzemiyordu. Minik adımlarının açısını hesaba katmadan, evrensele dikmişti gözünü. Kendisini kuran siyasa içinde olmak üzere siyasal erk; demokra -siyi salt biçimsellik olarak görüyor, iktidarını oyla sürdürebileceğini sanıyor, oy için popülist tutum sergiliyor, dinsel eğilimleri gıdıklamaktan çekinmiyordu. 1924’te çıkarılan Öğretim

Birliği (Tevhid-i Tedrisat) Yasası tersine çevrildi. Kurtuluş Savaşı felsefesi üstüne temellenen çağcıllaşma çabaları tavsatıldı. Atatürkçü düşünüşün, çağdaş kavramlarının özü boşaltıldı, onlar sadece söylemde kaldı. Bu gidiş ve tutum, köy enstitülerinin kapatılmasını gerektirdi(!).

 Tek başına köy enstitüleri yeter miydi?

 Köy enstitüleri, Cumhuriyet eğitiminin kurumlarından bir tanesidir ancak, ülkenin o günkü koşullarına uygun, bize özgü bir eğitim dizgesidir. Köy enstitülerinin, eğitim seferberliğinin önü kesilmeseydi, 1955 yılında (bundan 46yıl önce) okulsuz köy kalmayacaktı. Yurttaşların tümünü okuryazar yapmak yetmezdi elbet. Sanayinizle, teknolojinizle, öteki ve üst kurum -larınızla düzeninizi sağlamlaştırmanız gerekirdi. Ulusal yapının tabanı, yurttaşlık bilincini kavramaya başlamış, kendi içinde derneşmiş, üretim biçimini değiştirmiş halk olmalıydı. Köy enstitüsü uygulaması, eğitim seferberliği, kalkınmaya ve çağdaşlaşmaya gidişin ana yolların dan birisiydi. Türkiye’deki demokrasinin biçimsel kalmasının, içinde yaşadığımız açmazların temelinde; kendi sanayi ve teknolojisini kurama- mak, demokratik bilinci kazanmış insanı yetiştirememek, birey kimliğine ulaşmış , insandan yoksunluk yatar. Köy enstitüleri özlenen oluşumu yaratacak ekinsel araçlardan birisiydi. Köy enstitülerinin  önemi burada işte! Köy enstitülerinin işlevine son verilerek, Cumhuriyetçi eğitimin, çağcıla evrilişin ayaklarından birisi kesiliyordu.

 Yeniden köy enstitüleri mi?

 Dünya değişti, çağ değişti, insanlığın isterler değişti. Köylülük, ilkel yaşam biçimidir; köy, rıza toplumudur. Önünü açmazsanız, elindekiyle yetinir. Bugün, artık köylü de köylülükte kalmak istemiyor.Kentin, çağın nimetlerini istiyor. Bunlara ulaşmak için, sadece bir özentiyle kentleri kuşattı, kentler köye dönüştü. Türkiye, baştan başa köylüleşiyor neredeyse. Kent sadece büyük binaların güneşi kestiği, ticaretin işlediği, eğlence yerlerinin bulunduğu yerleşim birimi değildir: Siyasayı belirler, eğitime yön verir, kültürün oluşum, gelişim ve işleyiş odağıdır. Kültürünüzün korunduğu, evriltildiği yerdir. Gereken,istenen  ülkeyi yeniden köye dönüştürmek olmaz elbet. Ülkenin bütününü gerçek kent kimliğine çıkarmak, insanını, gerçek kent düşünüş ve yaşayışına ulaştırmak-tır.

Kuruluşundaıı 61 yıl, kapatılışından 51 yıl sonra köy enstitülerine duyulan özlemi sadece bir evrenin verimli eğitimini saygıyla anmak, değerbilirlilik değil; onun eğitim özgörevinin (misyonunun) bütün eğitimimize uygulanmasını istemek, biraz da Cumhuriyetçi, çağcıla yönelik felsefe ve amaçtan sapışa duyulan kırıklık olsa gerek.

 3-